Chủ nghĩa tư bản 'giẫy mãi chưa chết'

Chuyện tài chính toàn cầu chiếm nhiều thời gian họp sáng nay của các biên tập viên Đông Á ở BBC World Service trước ngày kỷ niệm một năm Lehman Brothers sụp đổ.

Một đồng nghiệp người Anh nói với cô thì mọi sự vẫn thế, tiền vay tín dụng địa ốc vẫn phải trả, bấm máy ATM vẫn rút được "cash" nên tình thế không đáng sợ như vẫn tưởng.

Về phần mình suýt nữa tôi đã khoe với các đồng nghiệp là mình biết về cuộc khủng hoảng hơn 20 năm trước.

Đó là những năm 1987-88 ở Việt Nam khi mà đời sống sinh hoạt kiểu bao cấp có khi còn "dưới" cả mức khủng hoảng.

Hà Nội chưa có thị trường chứng khoán mà chỉ có mấy cửa hàng bách hóa nhà nước và các chợ đuổi, chợ trời.

Thiếu đói khiến nhiều nhà cán bộ phải tự lo phần sản xuất với lồng lồng gà vi vút ngoài nhà tầng, lợn nằm sõng sượt trong nhà tắm.

Những ngày cả nước vẫn muốn tiến nhanh tiến mạnh lên Chủ nghĩa Xã hội đó, sinh viên như tôi cắm đầu học thứ lý thuyết nói chủ nghĩa tư bản ngay từ lúc sinh ra đã gặp khủng hoảng.

Ngồi nghe môn "Triết học Mác Lênin trên giảng đường" mà bụng cứ sôi lên vì đói.

Bữa trưa nhóm sinh viên ăn cơm có lạc rang muối, rau muống luộc để rồi lên lớp nhai đi nhai lại môn Lý luận Nhà nước và Pháp luật, cũng lại về cuộc khủng hoảng của nhà nước tư bản.

Khủng hoảng triền miên gây ra xung đột giành thị trường thuộc địa và chiến tranh giữa các nước tư bản đế quốc với nhau.

Từ đó đến giờ, cứ theo các văn kiện của đảng và giáo trình chính trị ở Việt Nam thì chủ nghĩa tư bản đã giẫy biết bao nhiêu lần rồi mà chưa chết.

Kể cả cuộc khủng hoảng này được coi là tồi tệ nhất với giới tài chính quốc tế từ hơn 70 năm qua, cũng chưa giết được nó.

Vậy tư bản quốc tế là cái quái quỷ gì mà sống dai vậy?

Không phải là nhà lý luận nên tôi chỉ ghi lại lời các đồng nghiệp nhà báo khác tinh thông hơn về kinh tế.

Cứ theo họ thì không có một mô hình chủ nghĩa tư bản mà có đủ loại, từ kiểu Mỹ, kiểu châu Âu đến châu Á.

Ngay ở Bắc Mỹ thì Hoa Kỳ và Canada cũng khá khác nhau.

Trong bài "Does Capitalism Have a Future?" gần đây, Steven Evans của BBC còn tìm hiểu vì sao mô hình tư bản Đức và Pháp ở châu Âu phục hồi nhanh hơn 'American Capitalism' mà Anh giống tới 70-8%.

Ở châu Á, bên cạnh Nhật đã có tuổi còn thấy mô hình tư bản dân tộc độc đoán Đông Á và gần đây nhất là tư bản đỏ Trung Quốc.

Hóa ra bọn tư bản ghê thật.

Chúng biến hóa muôn hình vạn trạng, cứ như một rừng cây, thảo nào sức đề kháng rất mạnh, chẳng dễ chết được.

Nói đùa vậy đúng là dạng thức kinh tế tư bản đúng là rất đa dạng nên nay người ta nghi ngờ cụm từ "khủng hoảng tài chính toàn cầu".

Bởi chẳng có một hệ thống chung mà thế giới là nhiều hệ thống nhỏ liên kết dày mỏng khác nhau.

Một chỗ bị động thì chắc chắn có tác động đến chỗ kia nhưng mức độ khác nhau và tách được ra (decoupling) đúng lúc là thoát hiểm.

Nhìn vào góc độ sinh hoạt hàng ngày, thì nếu coi việc vay tiền nhà băng để làm ăn, để tiêu dùng là bình thường thì "tội ác" lớn nhất của tư bản là cho vay nặng lãi không xấu như xưa tôi được dạy.

Tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam nhiều năm qua hẳn đã chẳng cao như vậy nếu thiếu hàng tỷ đôla tiền các nước tư bản cho vay, hoặc viện trợ.

Cũng tuần này, tờ Far Eastern Economic Review nói chỉ cần giữ ổn định giá cả và không để bội chi ngân sách quá cao thì các nền kinh tế châu Á, mà tôi hy vọng có cả Việt Nam, sẽ ung dung nhìn tới một thập niên tăng trưởng đều nữa.

Thế thì giáo trình tôi học ở Việt Nam cũng không hoàn toàn sai.

Vì nếu coi khủng hoảng là "bộ phận cấu thành" của chủ nghĩa tư bản thì chu kỳ rơi vào khủng hoảng rồi lại thoát ra là bình thường.

Như vòng quay "boom & bust", hết bùng lên lại nổ về chứng khoán.

Hay là kinh tế tư bản có năng lực phục hồi đặc biệt, liên tục thoát ra khỏi các cuộc khủng hoảng?

Cứ mỗi lần nó lại khoẻ hơn nhờ tự điều chỉnh và tìm ra các công nghệ mới, cách làm ăn mới.

Ở góc độ cá nhân, một năm qua cũng là thời gian thử thách với hàng triệu gia đình tại Anh trong đó có chúng tôi.

Triết lý vượt khó là có bao nhiêu tiêu bấy nhiêu, nếu giá cả lên thì mình mua ít đi, giá cả xuống thì mau mau tích trữ hàng rẻ.

Nghiệm ra thì nếu thiếu người tiêu dùng thì các ông chủ tư bản cũng không kiếm được, nên họ phải cố "nuôi" ta, trong quan hệ hai bên cùng tồn tại.

Một năm qua, tôi cũng phát hiện thấy chủ nghĩa tư bản không chỉ chai lì trước các cuộc "tổng sỉ vả" mà như còn cả thẹn nên chẳng bắt ai phải khen là "ưu việt"

Nguyễn Giang (BBC)